In een nieuwe roman, een gedramatiseerd verslag van haar leven, Renaissance-geleerde Carlo Vecce schrijft dat Leonardo’s moeder, Caterina, oorspronkelijk uit de Kaukasus kwam, maar in Italië als slaaf werd verkocht.
Carlo Vecce heeft een exemplaar van zijn boek „Il Sorriso di Caterina“ („Caterina’s glimlach“) in Villa La Loggia in Florence, Italië op 14 maart 2023. Credit: Marco Bertorello/AFP/Getty Images
Het boek, getiteld „De glimlach van Caterina, de moeder van Leonardo“, is geïnspireerd op een ontdekking die Vecce – een professor aan de Universiteit van Napels en een expert op het gebied van de oude meester – deed in het Rijksarchief in Florence in 2019 toen werken aan de viering van het 500-jarig jubileum van de dood van de grote geleerde.
Daar stuitte hij op een voorheen onbekend document waarvan hij zegt dat het dateert uit de herfst van 1452 en is ondertekend door de man die bekend staat als de vader van de meester. De datum, een paar maanden na de geboorte van Leonardo, en het feit dat Leonardo’s vader het ondertekende, troffen Vacce als bewijs dat deze vrouw Leonardo’s moeder was.
Volgens hetzelfde document had Ginevra twee jaar eerder Caterina ingehuurd als voedster van een Florentijnse ridder.
„Ik ontdekte vijf jaar geleden het document over een slavin genaamd Caterina en het werd een obsessie voor mij“, vertelde Vecce, professor Italiaanse literatuur aan de Universiteit van Napels „L’Orientale“, aan CNN. „Ik heb toen de ondersteunende documenten gezocht en gevonden. Uiteindelijk heb ik bewijs kunnen vinden voor de meest waarschijnlijke hypothesen. We kunnen niet zeggen dat het zeker is, we zoeken niet naar de absolute waarheid, we zoeken naar de hoogste mate van waarheid, en dit is de meest voor de hand liggende hypothese.“
Een notitieboekje van Leonardo da Vinci, afgebeeld in Villa La Loggia, Florence op 14 maart 2023 Credit: Marco Bertorello/AFP/Getty Images
Het document beschrijft de bevrijde slaaf als zijnde geboren in het Kaucsus-gebied van Centraal-Azië en verhandeld naar Italië.
Vecce was van plan zijn onderzoek voort te zetten in Moskou, waar hij zeker wist dat hij nog meer documentatie zou kunnen vinden over de slavenhandel in Italië en Caterina’s leven. Maar de pandemie van Covid-19 maakte een einde aan zijn reisplannen, en in plaats daarvan, zei hij, raakte hij „geobsedeerd“ door het verhaal.
„Hoe meer ik doorging, hoe logischer het verhaal werd. Het verhaal van een slaaf die op 13-jarige leeftijd werd ontvoerd en op 25-jarige leeftijd werd bevrijd, het jaar nadat Leonardo werd geboren. Wat de mooiste jaren van haar leven hadden moeten zijn, bracht ze door als een slaaf,“ zei hij.
„Een vrouw die haar vrijheid verloor“
Leonardo werd geboren op 15 april 1452 in Anchiano, een gehucht nabij de Toscaanse stad Vinci, ongeveer 40 kilometer ten westen van Florence. Zijn volledige geboortenaam was Leonardo di ser Piero da Vinci, wat „Leonardo, zoon van Piero, van Vinci“ betekent.
Men dacht dat zijn moeder een plaatselijke boer was genaamd Caterina en zijn vader een rijke notaris, volgens officiële biografieën van zijn leven die werden gepubliceerd op de 500ste verjaardag van zijn dood in 2019.
Leonardo werd buiten het huwelijk geboren en beide ouders trouwden na zijn geboorte met andere mensen, maar hij bracht zijn jeugd door op het landgoed van zijn vader, waar hij werd opgeleid en behandeld als een wettige zoon.
Er was enige suggestie binnen academische kringen dat Caterina in feite een slaaf was geweest, maar tot nu toe was er nooit enig documentair bewijs om deze theorie te ondersteunen. Vecce zei dat er zelden over de slavenhandel in Italië wordt gesproken, wat mogelijk heeft geleid tot de vertraging bij deze ontdekking.
„Hier in Europa weten we bijna niets over slavernij in het Middellandse Zeegebied. Het is ontstaan in het Middellandse Zeegebied in een buitengewone tijd, tijdens de Renaissance,“ zei hij.
Vecce zei dat hij zijn boek over Caterina schreef als een historische roman omdat er zo weinig bekend is over haar hele leven dat hij geen academisch verslag kon schrijven.
„Ik zou maar 20 pagina’s kunnen vullen als (ik schreef) een academisch boek, dus schreef ik een historische roman. Ik voelde me aangetrokken tot deze vorm van schrijven. Ik voelde me bevrijd om het verhaal op deze manier te vertellen“, zei hij.
Theorie verdeelt deskundigen
Paolo Galluzzi, een historicus van Leonardo’s wetenschappelijke werk en lid van de Lincei-wetenschapsacademie in Rome, vertelde CNN dat de theorie van Vecce „buitengewoon plausibel“ is.
„Het is gebaseerd op documenten en het is niet alleen fantasie“, zei hij.
Hoewel het als een roman is geschreven, is het verhaal geïnspireerd door „wetenschappelijk onderzoek“, zei Galluzzi, en is het „tot nu toe verreweg de meest overtuigende versie“ van Caterina’s achtergrondverhaal.
„We hebben niet het DNA van Leonardo of zijn moeder of vader, wat natuurlijk het enige wetenschappelijke bewijs zou zijn“, zei hij. „We vertrouwen op documenten en de documenten waarop hij (Vecce) heeft vertrouwd, zijn behoorlijk overtuigend.“
Niet iedereen is het er echter mee eens.
Martin Kemp, een vooraanstaand Leonardo-geleerde en emeritus hoogleraar kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Oxford, sprak meer voorzichtigheid uit over de theorie van Vecce.
In een verklaring per e-mail aan CNN beschreef hij Vecce als een „goed geleerde“, maar voegde eraan toe: „Het is een verrassing dat hij zijn documenten heeft gepubliceerd in de context van een ‚gefictionaliseerd‘ verslag.“
Hij zei: „Er zijn een aantal beweringen dat Leonardo’s moeder een slaaf was. Dit past bij de behoefte om iets uitzonderlijks en exotisch te vinden in Leonardo’s achtergrond, en een link naar slavernij past bij de huidige zorgen.“
Kemp legde uit dat Caterina een algemene naam was voor slaven die zich tot het christendom hadden bekeerd. Hij wees erop dat Francesco del Giocondo, de man die vermoedelijk opdracht had gegeven voor de Mona Lisa als een portret van zijn vrouw, slaven verhandelde en, volgens historische gegevens, in één jaar tijd twee „Caterina’s“ verhandelde.
Kemp, die in 2017 „Mona Lisa: The People and the Painting“ publiceerde met co-auteur Giuseppe Pallanti, presenteerde een alternatieve kijk op Caterina.
„Ik geef nog steeds de voorkeur aan een ‚landelijke moeder‘ – Caterina di Meo – een min of meer behoeftige wees in Vinci, maar dit is niet zo’n groot verhaal als hij een ’slaafmoeder‘ had,“ zei hij in zijn verklaring.
Wat de waarheid over haar identiteit ook is, Vecce gelooft dat Leonardo’s levenswerk zijn verstandhouding met zijn moeder weerspiegelt.
Hij zei dat Leonardo’s afbeeldingen van de Madonna-figuur altijd zijn gebaseerd op een echte vrouw, niet op religieuze iconografie, en hij gelooft dat Caterina’s invloed zijn grote succes heeft geïnspireerd.
„Het idee van de moeder bleef zijn hele leven in zijn hart. Caterina was zijn hele leven de enige vrouw in zijn leven en hij hield van de glimlach van Caterina,“ zei hij.
