De FDP komt dit weekend bijeen voor haar federale partijconferentie. Er was al sprake van een mogelijke stoplichtsluiting nadat de FDP met treffende woorden had opgeroepen tot een economische ommekeer. Maar welke mogelijkheden heeft de partij?
In het bedrijfsleven worden strategische beslissingen vaak genomen met behulp van de speltheorie. Het idee: Je probeert zo optimaal mogelijk te handelen door aannames te doen over de reacties van anderen, bijvoorbeeld de reacties van klanten of concurrenten.
Dit basisidee kan ook worden overgedragen op de politiek, zegt Christian Rusche van het Duitse Economische Instituut (IW). Partijen zullen ook rekening houden met hoe politieke concurrenten en kiezers op hun eigen beslissingen reageren. Of hoe u uw eigen mogelijkheden kunt uitbreiden.
Onderhandelingskracht gewild
Rusche noemt coalitieonderhandelingen als voorbeeld. Partijen die bij de regeringsvorming meer alternatieven openhouden, kunnen hun eigen onderhandelingsmacht vergroten. Zoals na de federale verkiezingen in september 2021: Door de krachten te bundelen – trefwoord selfie – konden de liberalen en de Groenen sterker verschijnen tegen de SPD.
Of je gaat terug naar 1982, toen de FDP de sociaal-liberale regering onder Helmut Schmidt verliet en het voor Helmut Kohl mogelijk maakte kanselier te worden. Destijds bestond de Bondsdag alleen uit de fracties CDU/CSU, FDP en SPD. En aangezien de grote partijen de FDP nodig hadden om een regering te vormen vanwege het ontbreken van een absolute meerderheid, bevond de FDP zich in een sterke positie. Destijds werd ze de ‘koningsmaker’ genoemd.
Historische parallel met het verschijnen van de huidige FDP?
Sommige waarnemers hebben de situatie van de FDP de afgelopen weken vergeleken met die van 1982. Destijds leidde een economisch beleidsdocument, dat voornamelijk afkomstig was van de toenmalige minister van Economische Zaken Otto Graf Lambsdorff, tot het uiteenvallen van de sociaal-liberale coalitie.
Toen de FDP haar twaalf punten publiceerde waarin werd opgeroepen tot correcties op het geld van de burgers en de afschaffing van het zogenaamde ‘pensioen op 63’, rees al snel de vraag: is dit het nieuwe ‘Lambsdorff-papier’? Zal dit het einde inluiden van de verkeerslichtcoalitie?
Expert: FDP is momenteel geen ‘kingmaker’
Volgens de IW-econoom Rusche zijn de tijden niet vergelijkbaar: hoewel de FDP in 1982 feitelijk de ‚kingmaker‘ was, zou ze zichzelf, als ze vandaag de coalitie zou verlaten, in de politieke vergetelheid schieten – vanwege het gebrek aan politieke alternatieven.
Een overstap naar de Unie zou alleen werken in samenwerking met de Groenen. Zo’n coalitie op Jamaica, die in 2017 mislukte doordat Christian Lindner zich terugtrok uit de onderhandelingen (het was beter niet te regeren dan slecht te regeren, was destijds het argument van Lindner), zou niet alleen lastig zijn vanwege inhoudelijke verschillen.
Vanuit een speltheoretisch perspectief is de belangrijkste vraag welk belang de Unie zou moeten hebben bij een snelle overname van de regering – dat wil zeggen hoe de reactie van de politieke ‘medespeler’ eruit ziet. Zowel CDU-leider Friedrich Merz als CSU-leider Markus Söder hebben duidelijk hun voorkeur voor nieuwe verkiezingen uitgesproken – waarschijnlijk niet in de laatste plaats vanwege de gunstige enquêteresultaten.
Zijn nieuwe verkiezingen een optie voor de FDP?
Van een constructieve motie van wantrouwen zoals die van 1982 bij de verkiezing van Helmut Kohl is geen sprake. Maar hoe zit het met het verlaten van de verkeerslichten, zoals bijna de helft van de betrokkenen eiste in een FDP-ledenenquête? Een vertrek van de FDP-ministers uit de regering zou waarschijnlijk resulteren in een motie van vertrouwen in de Bondsdag en daaropvolgende nieuwe verkiezingen.
“Maar deze zouden ook een groot risico vormen voor de FDP”, zegt professor Marc Debus van de Universiteit van Mannheim. De politicoloog wijst op enquêtes die de liberalen slechts op vier tot vijf procent zien – een mislukking op de drempel van vijf procent zou dus een mislukking zijn. niet worden uitgesloten.
De FDP staat voor een dilemma
Debus spreekt van een dilemma voor de FDP: aan de ene kant is het duidelijk dat het stoplicht niet populair is onder de eigen aanhangers. Aan de andere kant is het bij de verkeerslichten blijven de ‘dominante’ strategie voor de liberalen: d.w.z. de strategie die, vanuit het standpunt van de FDP, ondanks alle moeilijkheden nog steeds het beste alternatief is.
Hierdoor heeft de partij alleen nog de mogelijkheid om programmatisch naam te maken binnen het stoplicht. De FDP kan speculeren dat er in de anderhalf jaar tot de federale verkiezingen in het najaar van 2025 onderwerpen op de agenda zullen komen waarvan de partij zou kunnen profiteren in termen van de stemming onder de bevolking, aldus politicoloog Debus.
Focus op economisch en sociaal beleid
Dit geldt in de eerste plaats voor de kwestie van het economisch en sociaal beleid, die partijleider en minister van Financiën Lindner al weken benadrukt met zijn oproep tot een ‘economische ommekeer’. Dit betekent uiteraard dat de FDP partners tegenkomt die – strategisch gezien – ook onder druk staan. Bij nieuwe verkiezingen zou vooral de SPD zware verliezen moeten verwachten in vergelijking met de federale verkiezingen van 2021.
Debus verwacht dan ook dat de SPD ook naam zal maken, vooral op het terrein van het economisch en sociaal beleid: ‘Dit zal uiteindelijk leiden tot ruzies en discussies in de coalitie, die dan wellicht een negatieve impact kunnen hebben op de beoordeling van de coalitie en de coalitiepartijen beïnvloeden de kiezers.“
De recente discussies over het twaalfpuntendocument van de FDP over economisch en sociaal beleid zouden daarom slechts de opmaat kunnen zijn voor verdere conflicten bij het stoplicht: coöperatief gedrag, dat volgens de speltheorie ook een mogelijke optie is, lijkt momenteel niet geschikt voor de betrokken partijen de optimale optie zijn.